Olivier Rijcken ‘tekent voor verandering’. Hij en zijn vrouw wonen sinds 2018 in de Eifel in Duitsland. In de mooie illustratie die hij in april van dit jaar maakte om zichzelf bij HPP te introduceren, staat onder meer het woord ‘stroomopwaarts’. Want dat was de gedachte achter de verhuizing, vertelde hij doen we dat artikel samen voorbereidden; verder weg van de zee, van het laagland, verder weg van het water dat gaat stijgen naarmate de temperatuur op onze aardbol stijgt. Het liep anders; deze zomer werd de Eifel ongekend hard getroffen door hoog water. Komt het niet van zee, dan komt het uit de lucht; de effecten van klimaatverandering raken ons overal.
Inmiddels is een begin gemaakt met het herstel in Olivier’s dorp en vraagt hij zich af: Is alleen focussen op herstel niet een gemiste kans? Kunnen we deze gebeurtenis, hoe dramatisch ook, niet ‘grijpen voor verandering’?

Olivier Rijcken vertelt:
Begin augustus verscheen een nieuw rapport van het IPCC, het klimaatpanel van de Verenigde Naties. Uit het rapport blijkt onder meer dat het klimaat ongekend snel verandert én dat het overduidelijk is dat het klimaat is opgewarmd door de mens. Dat heeft in de hele wereld nu al grote veranderingen veroorzaakt in de atmosfeer, in de oceanen, het gebied rond de noordpool en natuurgebieden.

Dat hadden we enkele weken eerder aan den lijve ondervonden. De watersnoodramp die de Eifel trof in juli van dit jaar, is een ramp van ongekende omvang. Nog nooit werd de regio zo hard getroffen door hoog water. De beelden in het nieuws en op social media zeiden genoeg en maken woorden overbodig. Mijn vrouw en ik wonen er en kwamen er ongeschonden vanaf. Maar de impact én de indruk die de ramp achterliet is groot.

De impact

De enorme hoeveelheid regen richtte ontzettend veel schade aan. In een periode dat de bodems al helemaal verzadigd waren, bleef een regenveld hangen. Het regende drie dagen. Niet alleen riviertjes kolkten maar ook velden en wegen overspoelden; het liep gewoon uit de spons. Overal. Ons mini-stadje Kyllburg (1000 inwoners) is er eigenlijk genadig vanaf gekomen maar met een ongekend hoge waterstand (4.25m boven het normale peil – 1.15m hoger dan ooit eerder gemeten) zijn twintig à dertig huizen ondergelopen, is de camping weggevaagd en is het openlucht zwembad, dat zo idyllisch beneden in het dal aan het riviertje de Kyll lag, op vele plekken ernstig beschadigd. Het spoor dat door het Kylldal loopt is op vele plekken opgetild, onderspoeld of er ontbreken bruggen. Het zal 1 of 2 jaar duren voordat het spoor hersteld is. Mijn vrouw en ik zijn geen veelgebruikers van de trein, maar toch voelt het alsof we afgesneden zijn.

So far gelukkig geen al te ernstig leed. We zijn er zelf goed vanaf gekomen en hebben vrienden geholpen met puinruimen en kelders leeghalen. Ons dorpje zag er al vrij snel weer ‘normaal’ uit. De straten zijn weer schoon. Het was mooi om te zien hoe mensen elkaar hielpen. Verzekeraars draaiden overuren, soms waren ze soepel en soms probeerden ze eronderuit te komen. Weliswaar liggen de oevers van de rivier nog vol met troep en zwerven overal stenen en bomen, struiken en plastic, maar alles bij elkaar valt de impact mee.

De indruk

Maar is dat wel zo? Wat als het wel 3 jaar duurt om het spoor te herstellen? Of als besloten wordt om het helemaal niet meer te herstellen? Zo rendabel is ‘t ook weer niet. Of wat als de ambtenarij er lang over doet om te bedenken of, en zo ja hoe, de camping weer terug kan komen (goed voor 3000 bezoekers per jaar) en de Nederlandse uitbaters genoodzaakt worden om af te haken? Zonder camping is het zwembad niet echt rendabel en verliezen de paar restaurants die er nog zijn veel meer inkomsten, bovenop de coronacrisis die ook nog niet voorbij is.

Toen die gedachten zich opdrongen voelde ik me opeens enorm teruggeworpen. We waren hier een stadje aan het opbouwen uit een periode van verval. Een opgaande tendens was zeker merkbaar. Zou dit nu in een klap teniet zijn? Onze bioboer waar we supergroentes haalden (op 1km afstand) besloot op te houden. Zijn velden en gebouwen zijn geruïneerd en hij mag met pensioen. De kunstroute die ik initieerde en veel bekijks had doet er opeens niet meer zo toe.

De wereld ziet er plots anders uit. Voor het eerst merk ik dat het klimaat me echt raakt. Natuurlijk heb ik me daarvoor opgewonden over uitstoot en natuurvernietiging, over scheve afspraken en loze woorden. Daar heb ik me zowel boos als verdrietig over gevoeld. Maar het was toch nog steeds een beetje verder weg. Nu komt het wel heel dicht bij. Is wat hier in de Eifel is gebeurd een waarschuwing? Het begin van een stukje collapsologie* ? Onze geïndustrialiseerde samenleving stort een beetje in, de natuur laat van zich horen en wij kijken hoe we daarna verder gaan.
Het IPCC report is een waarschuwing maar er huist ook een dreiging in, want ‘als we niet dit doen dan zal….’.

En nu?

Omdat het niet zo veel zin heeft om te denken in ‘wat als’ ben ik afgestapt van de negatieve gedachtenspiraal. Een andere gedachte is dat alles wat gebeurt ergens goed voor is. Misschien is dit de versneller die we nodig hebben. Ik vermoed dat een aantal mensen wel wakker geschud zijn. In Duitsland is de link tussen deze overstromingen en klimaatverandering in elk geval erkend. Nu er nog naar handelen….

Ik sprak over een ineenstorting. Dus een stadje zonder camping, zwembad en spoor. Dat is de ineenstorting die voelbaar is; het inleveren dan bepaalde luxe, gemakken en leukigheid. Maar is dat niet wat bij een transitie hoort? Dat het schuurt en schudt? En dat je misschien ook inlevert om andere, nieuwe, misschien zelfs betere mogelijkheden te gaan zien?

Na een poosje wonden likken blijkt dat we dingen niet echt anders gaan doen. Maar er is wel een besef ingedaald dat we vooral ons eigen verhaal uitdragen en dat doen we nu met meer overtuiging. Mijn vrouw en ik verzorgen ons stukje aarde, leren onze eigen groentes verbouwen en gaan bewust met energie om. Dat alles niet vanuit een inperking maar omdat we het zo willen doen, vanuit overtuiging. Het IPCC report wordt daarmee niet zo zeer een waarschuwing dan wel een bevestiging dat we goed bezig zijn.
De sociale verbanden die we hebben opgebouwd geven nieuwe kansen om dat verhaal te vertellen en anderen erin mee te nemen. De welwillendheid van mensen om elkaar te helpen evenals hun veerkracht bleek verrassend groot. Laten we van die wetenschap gebruik maken. We gaan er weer voor!

Wat is collapsologie?

Het concept van collapsologie is een jonge academische discipline die bestaat uit nadenken over de duurzaamheid (of het gebrek daaraan) van ons thermo-industriële productiesysteem door de conclusies van de verschillende bestaande onderzoeksgebieden (biologie, economie, milieustudies, etc). De stelling is eenvoudig: we gaan op weg naar een instorting (in het Engels ‘collapsology’) van dit systeem en dus van onze huidige manier van leven.